Apirilean urtebete egin zuen Arbizun sustraiak dituen Uxue Razkin Olazaran Erein argitaletxean editore lanetan hasi zela. Aurretik lan hori "asko erromantizatzen" zuen, egun osoa "irakurtzen sofa batean etzanda" zela uste zuelako; eta editoreek irakurtzen dute, asko, baina lan askoz gehiago ere egiten dituzte. "Irakurtzea egokitzen zait, baina ez nik irudikatzen nuen moduan". Bere bizitza, momentu honetan, bi liburu dorreren artean dago.
Nola iritsi zara editore izatera?
Galdera hori egiten didatenean Kattalin Minerren Nola heldu naiz ni honaino liburuan pentsatzen dut. Bilbon kazetaritza ikasi nuen eta gero Bartzelonan Fnac-en liburu saltzaile egon nintzen. Egia esan, Ereinekin eta hemengo argitaletxeekin ez neukan harreman zuzenik, baina egun batean deitu ninduten eta elkarrizketa bat egiteko esan zidaten. Nik momentu horretan Berrian zutabeak idazten nituen igandero, irrati kritikak, eta emakume zientifikoen erreportajeak idazten nituen Mujeres con ciencia-n eta Zientzia Kaiera-n. Kanal horien bitartez bazuten nire berri, eta deitu ninduten.
Erreferente bat zinen?
Beraiek esan zidaten Berriako nire zutabeak irakurtzen zituztela eta alde horretatik ezaguna nintzen, bai. Baina aurretik harremanik ez nuen. Deitu ninduten, Iruñera etorri ziren eta elkarrizketa egin zidaten. Oso barregarria izan zen oso modu zuzenean bota zidatelako eskaintza: "Editorea izan nahi duzu?". Nik esan nien ez nekiela zer egin behar zen. Gutxi gorabehera nire egitekoa zein izango zen esan zidaten, ez dagoelako oso argi ere. Editorea izatea gauza asko izatea da. Irakurtzearena buruan neukan, baina beste gauza asko ere kontuan hartu behar dira. Horien ardura ere baduzu. Azaldu zidaten, eta baietz esan nien. Normalean lanpostu hauek ez dira infojobs eta horrelako orrialdetan iragartzen. Hau zortea izatea da. Oso-oso eskertuta nengoen Bartzelonan egon nintzenean argitaletxean praktikak egiteko aukera jartzen dutelako, baina oso gutxitan ikusten dituzte curriculumak. Nireak, behintzat. Zorte handia izan nuen, eta oso eskertuta nago.
Sare sozialetan liburu dendan bizitako anekdotak kontatzen zenituen. Hori ere erakargarria egin zitzaien?
Twitter-ren bereziki bisibilidade handia izan nuen. Anekdotak kontatzen nituen eta Berriako zutabeak iragartzeko nire izena aipatzen dute. Baina batez ere aldaketa ikusi nuen Fnac-en lanean nengoela etortzen ziren bezeroekin eta gertatzen zitzaizkidan gauza oso arraroen inguruko kronika txiki batzuk kontatzen hasi nintzen, betiere umoretik, eta horri esker nahiko jarraitzaile izan nituen. Ereinekoek komentatu zidatenagatik, Instagram-en ere egiten nituen ez dut esango literatura kritikak, baina irakurtzen nituen liburuak igotzen nituen eta iruzkin txiki bat egiten nuen; ez zen asko, gustatu zitzaidana azpimarratu eta abar. Hori ikusi zutela esan zidaten. Sare sozialetako jarduera hori ikusi omen zuten.
Zer da Erein?
Erein aspaldi sortu zen euskal argitaletxe bat da. Gaztelaniazko poesia izan ezik, guztia argitaratzen du. Adin tarte guztiak hartzen ditu bere gain, generoen aldetik ere nahiko ditu. Gehiena helduentzako nobela izaten da, baina badauka espektro handi bat haur eta gazte literaturan. Ikasteko argitaletxerik onena dela uste dut. Ia dena dauka. Nik gehienbat helduen literatura kontrolatzen dut; haur eta gazte literaturan pixka bat hankamotz gelditzen naiz. Liburu dendan asko ikasi nuen, baina orain egokitu zait haur eta gazteentzat produktu bat sortzea. Beraz, ikasteko abanikoa oso zabala da eta ondo egin dute ibilbidea. Hainbeste urtez hor egotea, presente, gainera gauza onak publikatzen.
Zer esan zizuten zela editorea izatea?
"Irakurri ez ezik, idazlea laguntzen saiatzen gara; babes hori oso garrantzitsua da"
Haiek irakurtzearena komentatu zidaten, hori bai, eta gero ongi kudeatu behar zela idazleekiko harremana. Hori azpimarratu zuten. Zein harremana sortzen den. Idazleak haien lana egiten ari dira, idazten, oso isolatuta, haien mundu horretan; txoko batean jartzen dira eta idazten hasten dira. Oso lan indibiduala da. Baina gero lan hori irekitzen da eta editorearen figura sartzen da. Laguntzen eta babesten saiatzen zara. Babes hori oso garrantzitsua da. Blokeatzen badira edo aste horretan oso triste badaude... Coach moduko bat izatea da. Garrantzitsuena da idazlearentzat hor egotea. Hori kudeatzea zaila da, bakoitza delako den modukoa, eta batzuetan konexio hori sentitzen duzu eta beste batzuetan ez. Baina hor egon behar duzu.
Eta zer da editore izatea? Zer gehiago ikasi duzu?
"Gauzarik zailena idazle bati ezetz esatea da; baita dena kudeatzea ere"
Laguntzearena erreala da; errealena. Irakurtzearena ere bai. Ia egun osoa irakurtzen egoten naiz. Batzuetan atsedenak egiten ditut korreoa begiratzeko, hori ere kudeatu behar delako. Idazleei erantzunak ematea, beste merkatuetan zer dagoen ikustea eta abar. Horiek kontrolatu behar dituzu; kontrolatu baino jakinaren gainean egon behar duzu ikusteko zer argitaratzen ari den, erabakitzerako orduan hautatzen ari zarena kontuan izateko. Bulego lana. Bilera asko ere egiten ditugu. Editore lanak leiho asko zabalik edukitzea eskatzen du. Hori ez dut esango gauzarik zailena denik, gauzarik zailena idazle bati ezetz esatea da, baina hori guztia kudeatzea zailenetarikoa iruditzen zait. Aldi berean gauza asko dira, ez da gauza bat bukatzen duzula eta beste batekin hasten zarela. Eskuizkribu bat iristen da eta irakurtzen duzu, baina bitartean ari zara urteko aurreikuspena antolatzen, irakurtzen ari zaren liburu hura datorren urterako delako... Datena oso garrantzitsua da. Oso ongi zehaztea noiz publikatuko den. Gerta liteke gero bukatuta ez egotea eta beste gauza bat izango duzu ateratzeko. Agenda asko mugitzen da, kazetaritzan bezala. Horretarako ere produkzio bilerak, edizio bilerak eta abar egiten dira. Niri hori irudikatzea eta antolatzea kostatzen zait gauza gehiegi ditudanean buruan ez dudalako ongi pentsatzen. Alde batetik, irakurtzea eta analisia egitea. Idazle horri balorazio bat ematea. Beste alde batetik zuzentzen eta beste eskuizkribuetan sartu... Oso zaila da. Batzuetan idazleak deitzen zaitu esanez oso blokeatuta dagoela, ezin duela gehiago idatzi, eta lagundu behar diozu.
Harreman horretan sortzen laguntzen duzu?
Gehiegi ezin naiz sartu. Obra idazlearena da. Baina blokeatuta badago edo ez badu amaierarekin asmatzen, telefonoz ez bada gelditzen gara eta brainstorming antzeko bat egiten dugu. Zer datorkio ondo istorio honi? Eta orduan erabakitzen doa. Sorkuntza aldetik laguntza badago, baina oso murritza eta kontrolatuta izan behar du.
Beraz, esan zizutenak eta egiten ari zarenak antzekotasunik badu?
Bai. Hasieratik esan zidaten gogorra izango zela, erantzukizun handia eskatzen zuela, eta aldi berean polita ere badela. Bidea polita izaten ari da, urte honetan ikusi dut.
Nola iristen dira idazle berrien lanak argitaletxera?
Liburu baten prozesua oso luzea da. Iristen direnetik publikatzen den arte... Ereinek badu eposta bat, erein@erein.eus, eta gehienetan email horretara iristen dira eskuizkribuak. Lankide batek lehenengo filtroa pasatzen du, eta gehienbat momentu horretan behar gehien duten bildumak hartzen ditu kontuan. Ondoren, jasotzen ditut eta nahiko analogikoa naizenez, ia-ia beti inprimatzen ditut. Ez osorik, baina lehenengo 30 edo 40 orrialdeak; eta irakurtzen hasten naiz. Aldi berean eskuizkribu asko irakurtzen ditut, eta batzuetan nahasten zaizkit pixka bat. Bukatzean balorazio bat ematen dut eta argudiatzen saiatzen naiz. Batzuetan ezin diet guztiei kritika literario bat egin eta ezezkoa bada ildo nagusia aipatzen dut, besterik gabe. Baietz edo ezetz erabakitzen dut, eta edizio bilera batean hausnartzen da. Aurrera badoa idazleari erantzuna ematen diot eta baiezkoa bada eman behar ditugun hurrengo pausuak azaltzen dizkiot. Batzuetan aldaketak egin behar dituzte; indartzeko aholkuak. Idazle guztiei lanketa hori eskatzen diet. Idaztea berridaztea da. Ez dut esan nahi gaizki dagoenik, baina hobeto egon daiteke. Behin aldaketak eginak hobeto gelditzen den ikusi, eta baietz esaten badiet beste departamentura iristen da. Zuzenketak egiten dira, eta ondoren diseinuko departamentuak maketatzen du. Modu berean portada pentsatu behar da. Normalean nahiko irekiak gara horretarako. Portada, maketa, inprentara bidali, eta liburua eginda heltzen zaigu.
Prozesuak zenbat iraun dezake?
Liburu bakoitza mundu bat da. Argi ikusi dut bakoitzak bere bidea duela. Orain publikatzen ari diren eta helduko zaizkigun liburuekin urtebete egon naiz. Maketa eta portada erabakitzeko behar diren bi hilabete kenduta. Testu hori lantzen sei hilabete egon naiz, erraz. Lantzen esan nahi dut berari zer aldatu esan, berarekin elkarrizketak izan, niri bidali, beste batzuk proposatu... Pila bat luzatu daiteke. Beti dago zerbait egiteko testu horrekin. Baina momentu batean honaino esaten duzu, bestela ez nuke bukatuko.
Uxue Razkin, eskuinean, Jon Arretxearekin idazlearen azken liburuaren aurkezpenean, Donostian. EREIN
Idazlearekin elkarlan handia duzue, ez da oso ezaguna editorearen lan hori. Liburuetan zuen zerbait badago?
"Sorkuntza aldetik laguntza badago, baina oso murritza eta kontrolatua izan behar du"
Idazle bakoitzak badu bere erritmoa, bere lan egiteko modua, bere denborak, eta egokitu behar zara. Jon Arretxek dena egina bidaltzea nahiago du, eta orduan bai aldaketak edo zuzenketak proposatu. Beste batzuek laginak bidaltzen dituzte eta lehenengo hogei orri horietan ongi joatea. Perfil asko dira. Liburu guztietan zerbait badago. Ez dut behar horrelako aztarna bat uztea, badakidalako zer lan egin duten eta horrek pila bat pozten nau. Liburu bat publikatzen dugunean ni oso pozik jartzen naiz biltegian lankideak kutxekin iristen direnean eta irekitzen ditugunean. Ilusio handia egiten dit. Liburua gorpuztuta ikustea. Asko pozten naiz beraiengatik. Lanketa prozesu horretan aztarna bat badago, gutxiago edo gehiago eskua sartu dut. Baina batez ere pozten nau idazleek oso pozik daudela esanez mezuak bidaltzen dizkidatenean.
Kontzentrazio ikaragarria behar du lanak?
"Irakurketa analitikoa da eta horretarako kontzentrazio handia behar da"
Esfortzu mental handia eskatzen du. Irakurle moduan bi liburu izan ditzaket irakurtzeko, eta bat saiakera izan eta bestea nobela izan, ongi jarraitzen ditut bi liburuak. Baina kasu honetan irakurketa analitikoa da eta horretarako kontzentrazio handia behar da. Batzuetan ongi datorkit nire etxean egotea. Batzuetan etxetik lan egiten dut, hemen bakarrik nago, eta aprobetxatzen dut irakurtzeko. Bulegoan bilerak eta emailak erantzun daitezke, baina irakurketa analitiko hori nire bakardadean egitea nahiago dut. Paragrafo eta esaldi guztiek badute bere garrantzia, eta ari zara horien gainean zerbait eraikitzen. Normalean ez dut musika jartzen, baina bestela soinu bandak dira; letrarik gabe.
Aisialdian irakurtzen jarraitzeko gogoa gelditzen zaizu?
Bai, gogoa badaukat. Etxera iristen naizenean nire gustukoenak aukeratzen ditut, baina egia da geroz eta gehiago nabaritzen dudala begietan nekeza. Egunero asko irakurtzen dut. Orain Donostiara joateko autobusean audioliburua jartzen dut, horrela ez ditut begiak hainbeste nekatzen eta bulegora fresko iristen naiz. Bestela... Bestela, arratsaldetan eta asteburutan irakurtzen jarraitzen dut. Baina aste santuan, adibidez, bukatu nuen oso larri liburu asko genituelako eta inprentara bidali behar genituelako, eta ez nuen ezer irakurri. Agatha Christieren hogei orri, eta Agatha Christie normalean deskonektatzeko irakurtzen dut.
Eta idazteko gogorik baduzu?
Editore batek ez du idazle izan behar, baina sorkuntza aldetik ikasten duzu. Irakurketak idazterako garaian laguntzen dizu. Idazteko idatzi behar da, baina batez ere idazteko irakurri behar da. Nik txikitatik idatzi dut, baina terapia moduan. Gaztetatik bulling-a sufritu nuen, eta hori kanporatzeko eta kudeatzeko idatzi behar nuen. Nire kanporatzeko modua idaztea da. Beste batzuen kasuan musika izango da, baina niri idazteak ondo egiten dit beti. Idatzi dut, baina etxean. Irakurtzea gehiago gustatzen zait.
Paperaren garestitzea, liburu elektronikoak... Nola ikusten duzu etorkizuna?
Oxala jakitea zer gertatuko den paperarekin. Krisi handia da. Inprentakoekin hitz egiten aritu inen eta paperaren garestitzearekin arduratuta eta kezkatuta zeuden. Gu ere arduratuta gaude, liburuek oinarria papera dutelako, eta gure produktua liburua delako. Salneurriak agian igoko dira. Baina liburuek beti izan dute zerbait; bizirauteko oztopo edo erronka bat. Baina hortxe jarraitzen dute. Nik uste publikatzen jarraituko dugula. Agian produkzioa jaitsiko da, eta ez bakarrik paperagatik. Nik uste orokorrean gehiegi publikatzen ari dela. Irakurleak ez dira nobedade guztiak irakurtzera iristen. Alde horretatik produkzioa jaitsiko da, eta jaitsi beharko da irakurleei denbora emateko. Eskaintza ona eta zabala da. Oztopoak eta zalantzak beti egon dira. Liburu elektronikoak atera zirenean boom bat izan zen, eta gero apaldu da. Paperak gailentzen jarraituko du. Nik liburu elektronikoa erabiltzen dut, baina egoera oso konkretuetan; bidaia batera zoazela eta hiru liburu eraman beharrean, elektronikoa eramaten duzu, baita audioliburua ere badago. Baina beti egiten dut paperezkoaren hautua. Oso gauza erromantikoa da liburuekin duguna. Azkenean, artefakto hori gorde nahi dugu, ez dakit zergatik baina badu zerbait magikoa eta hor izan nahi dugu. Tangiblea izatea behar dugu.
Zer duzu eskuartean?
Momentu honetan badaukat datorren urterako zerbait: idazle bat nahiko handia ilusio izugarria ematen didana berarekin lan egiteak. Oraindik hastapenetan dago, baina uste dut datorren urteko boom bat izango dela helduen literaturan, nobela bat. Helduen literaturan idazle berriak agertzen ari dira eta niri horrek ilusio handia egiten dit. Gogotsu daude, gainera. Twitter bidez ikusten dut hori ere. Ikusten ari da bide polita dutela aurretik. Baita emakumezkoak ere. Hasieratik nire filosofia izan da hori. Oraindik jasotzen ditudanen artean emakume gutxi daude, tamalez. Iristen zaizkidanak oso gutxi dira. Durangoko Azokan Zulora saioa egin genuen eta esan nuen emakumezkoen gutxi iristen direla, eta hurrengo egunean emakume batek bidali zuen esanez entzun ondoren bere lana bidaltzera ausartuko zela. Ateak irekitzea, eta aurrera eramatea; hori da nire ametsa.
Uxue Razkin, ezkerrean, Durangoko Azokan egin zuten saioan. UTZITAKOA
