Etxarri Aranazko osasun etxeko zerbitzuak euskaraz jasotzeko eskubidea aldarrikatuz 592 sinadura jaso ziren udaberri akaberan Sakanan. Haiek Osasun eta Hezkuntza Departamentuei aurkeztu zitzaizkien garilaren 8an (Nafarroako Gobernuak lastailaren erdi aldera arte du erantzuna emateko). Nafarroako Arartekoari eta Hizkuntza Eskubideen Behatokiari ere kexaren berri eman zitzaien.
Francisco Javier Eneriz Olaetxea arartekoak bere ebazpenean legeak herritarrei eskubide hori aitortzen diela dio. Horregatik, Osasun eta Hezkuntza Departamentuei bi iradokizun egin dizkie. Batetik, herritarrek hala erabakitzen dutenean, osasun zerbitzuko eta Emakumeen Laguntza Zentroko langileekin harremanak euskaraz izateko eta orientazio psikopedagogiakoa euskaraz jasotzeko eskubidea bermatzeko neurri eraginkorrak hartu ditzatela lehenbailehen.
Bestetik arartekoak gobernuari administrazioko eta bere erakunde autonomoen plantillaren hizkuntza eskakizunak zehaztea eskatu dio. Hau da, zein lanpostutan den euskaraz jakitea nahitaezko eta zer jakite maila behar duten, eta zein lanpostutan hartu behar den euskaraz jakitea merezimendutzat. Azken batean, hori guztia arautzen duen 203/2001 Foru Dekretua eremu euskalduneko errealitate soziolinguistikora, herritarren eskaerara eta herritarrei aitortutako hizkuntza-eskubidetara egokitzea.
Argudioak
Bi iradokizun horiek egiteko Enerizek legedia izan du oinarri. Gogora ekarri du Euskararen Legeak herritarrek administrazio publikoarekiko harremanetan euskara zein gaztelania erabiltzeko eskubidea dutela eta, “beraz, eurek aukeratzen duten hizkuntza ofizialean atendituak izateko eskubidea dute”. Hizkuntza eskubideak gauzatzeko administrazioek “beharrezko neurriak hartuko dituzte eta beharrezkoak diren baliabideak jarriko dituzte eskubide horiek progresiboki bermatzeko” eta “euskara eskakizuna duten lanpostuak zehaztuko dituzte”.
Arartekoak azpimarratu du legeak aipatzen duen progresibotasuna gaur egun ezin dela herritarren eskubidea betetzeko muga izan, “1986an onartutako legea baita, eta 30 urte pasatu baitira”. Legearekin batera, Arartekoak dio aintzat hartu beharko liratekeela, kexak duen “babes handia” eta Etxarriko zerbitzuak hartzen duen eremuko errealitate soziolinguistikoa, bertan euskara “hedapen eta erabilera handiko hizkuntza baita”.
Nafarroako Gobernutik arartekoari gobernurako programa-hitzarmenean Sakanatik egindako eskaerak bideratzeko neurriak aurreikusiak daudela adierazi diote. Hala ere, bi departamentuek Enerizen txostenari erantzun beharko diote.
Balorazioa
Osasun zerbitzuen euskalduntzea eskatuz kanpaina abiarazi zuten erakundeen izenean Etxarri Aranazko alkate Eneka Maiz Ulaiarrek Arartekoaren ebazpenaren balorazio “positiboa” egin zuen. “Gure eskakizunak babestu eta indartu ditu”. Nafarroako Gobernuari zuzenduta “jauzi kualitatiboa” egiteko eskatu zion. “30 urte luzez Nafarroako Gobernua lege murriztaileak jarri eta horiek bete eta garatzeko oztopoak jartzera mugatu da. Bada garaia behingoz herritarren hizkuntza-eskubideak bermatzeko neurriak hartzeko. Horretarako ezinbestekoa da plantilla organikoan hizkuntza eskakizunak aldatzea. Aukera hori du Nafarroako Gobernu berriak”.
Eta gaineratu zuen: “30 urtez Vascuenceren Legeak bide eman badu arau eta lege agindu are diskriminatzaileagoak egiteko, bada garaia Lege hori aldatzeko indarra egiteko. Nafarrok zatitu egiten gaitu eskubideak jaio edota bizi garen tokiaren arabera aitortuz. Ez da gai izan, gainera, aitortutako eskubide horiek gauzatzeko: ezin dugu euskara ezta euskaraz ikasi hainbat eta hainbat eskualdetan; hainbat komunikabide euskaldun itxi dira azken urteetan; administrazioak baztertuak… Zertarako orduan lege hori? Euskaldunok bigarren edo hirugarren mailako nafar izaten jarraitzeko?”
Lau eskaerak
Sinatzaileek Etxarri Aranazko Osasun Etxeko eta han dagoen Emakumeari Laguntzeko Zentroko zerbitzu guztiak euskaraz jasotzeko hiru neurri hartzea proposatu zuten:
- Zerbitzu horietako lanpostuek plantilla organikoan euskara eskakizuna izan dezatela.
- Dagoeneko lanean ari diren eta beharra duten langileek euskalduntze plan bat izatea.
- Idatzizko euskarriak ere euskaraz egotea bermatu dadila.
Gainera, ikastetxeek aldarrikatu zuten Emakumeari Laguntzeko Zerbitzuko hezitzaileek ematen duten sexu-hezkuntzaren arloko orientazio psikopedagogiakoa euskaraz izan dadila Sakana, Larraun eta Leitza-Goizueta udalerrietan.
Datuak
Kanpainaren sustatzaileen izenean Maizek nabarmendu zuen “euskara nahitaezko diren lanpostuak oso eskasak dira Eremu Euskaldunean. Eta mistoan eta ez euskaldunean hutsaren hurrenak”. Maizek gogorazi zuen V. Inkesta Soziolinguistikoaren arabera Eremu Euskaldunean %71,9 garela elebidun (%59,3 elebidunak eta %12,6 elebidun hartzaileak), “eta herri askotan kopurua handiagoa dela. “Gure herrietan haur eta gazte guztiak dira elebidunak”. Horregatik, kexu azaldu zen, Eremu Euskaldunean osasun arloko 135 langileetatik 38ri bakarrik eskatzen zaielako elebidunak izatea (%28).
Kanpainaren sustatzaileek, bestalde, ez dute ulertzen zein irizpideren arabera euskara nahitaezkoa den Etxarri Aranatz eta Altsasuko pediatrarendako eta ez Irurtzungoarendako. Edo zergatik ez zaien euskara ezagutzarik eskatzen Etxarriko emaginari, Altsasuko medikuari edo Irurtzungo erizainari.
Kanpaina aurrera eraman zuten erakunde batzuetako ordezkariek egin zuten agerraldi-balorazioa: Ainhoa Zabala (AEK), Itsaso Ganboa (EHE), Aitziber Etxaiz (Iñigo Aritza ikastola), Iñaki Mundiñano (Aralarko Mikel Donea institutua), Izaskun Errazkin (Mank-eko Euskara Zerbitzua) eta Eneka Maiz (Etxarriko alkatea).