Kolaborazioa

Sakanako toponimiako generiko zenbait

Badira, jakina, toponimo errepikatuak Euskal Herri osoan eta baita Sakanako herri ezberdinetan ere (Barga, Lantegi, Basabea/Bekobaso, Itsasi…), bereziki mugakide direnetan, eta are gehiago dira batean eta bestean errepikatzen diren toponimiako generikoak, hau da, toponimoaren ardatz ez direnak, baizik eta ardatz den horri deskribapen mailan zerbait eransten diotenak: gain, zulo, ibai, bide, erreka, bizkar… Horiek guztiak Euskal Herriko eremu zabalean dira ezagunak eta horregatik ez ditut zerrenda honetan sartuko. Soilik Sakanako toponimian ageri direnak jasoko ditut, hau da, Euskal Herriko beste lurralde batzuetakoekiko nahiko bereizgarriak datekenak. Eta azken hauek zerrendatuko ditut, alfabetoz ordenaturik hauek ere, ondorengo lerrootan.

aiseleku, itxoi  Atseden hartzeko lekua, arnasa hartzekoa. Aiseleku Olaztin, Itxoizelaia Urdiainen, Deskansarri Uharte Arakilen.

arrubi  Harrobia, harria ateratzen den lekua. "Cantera". Bakaikun Gaintzan arrubi.

auntzetxe  Jatorrian, ahuntzak gauez biltzeko eraikina basoan. Normalean gainerako ganadua biltzeko ere bai. Guztiak edo ia guztiak Beheko Basoetako eremuan. Auntzetxeberri/auntzetxezar Olaztin.

axkoi  Basoan landare ezberdinekin egiten den hazi tokia. "Semillero". Baxateko axkoia Etxarrin.

baltegi  Gari balak biltzen direneko eraikina da, biltegia izanen genuke, beraz. Baltegi Ihabarren, Satrustegin eta Urritzolan.

baso, oian  Zuhaitzez osatutako herri bakoitzaren eremua. Beheko Basoa edo Basabea iparraldean eta Barga hegoaldean. Bigarrena Arruazutik ekialdera: Oiantxiki Arruazun, Oianandi Irañetan, Oianzabal Hiriberrin, Oiansoro Urritzolan.

basoitxi / i(t)sasi  Zerratu ere erabiltzen da eta ganadua bertan ez sartzeko leku itxi edo hesia da bertan landare gazteak arazorik gabe hazteko.. Biak hitz konposatuak (baso + itxi; idi + (h)esi), Lehena Ziordian eta Altsasun, bigarrena Olaztin, Altsasun, Iturmendin Aranatzen eta Arakilen.

bideberri  Errepidea. Autobidea eta bideberria, biak ala biak asfaltatuak. Bentako bideberriazpia Urdiainen.

boton  Botoi. Harri izenarekin lotuak gehienbat, txikia eta borobila esanahiarekin. Arbotoneta Arbizun, Arripotto Ihabarren.

buru  Eremu bateko goiko aldea. Areñaburu Arbizun, Epelburu Uharte Arakilen eta Irañetan, Olaburu Aizkorben.

buztin  Lohi mota, ontziak egiteko balio duena. Buztiñeta Irañetan, Buztiña Errotzen.

dermi(y)o/dermau  Lantzeko lurrak osatzen dute dermioa. Burundan dermau

erreten  Ubide, errotara ura eramatekoa. ‘Azekia edo kanala’. Erretenalde Bakaikun.

espila  Etxe edo herrigune ondoko soro edo baratze hesitua. Hesia, harri zapalez (lauza) edo oholez egiten zen. Espilaundi Balaikun, Espilleta Lakuntzan.

euntze  Larre, belardi, pentze. Euntzeguti Urdiainen.

galtzada  Zorua harriz egina duen bidea. Galtzadazar Iturmendin.

galtzin (kare)  Karea. Bereziki Aranatzen erabiltzen da. Galtzinlabe Lizarragan.

ganbela  Aska, normalean harrizkoa edo egurrezkoa. Bertan ganaduari jatera eta edatera ematen zitzaion. Gehienetan iturria ganbelarekin izaten da. Ganbeleta Unanun, Uharten eta Egiarretan. Ganbelatto Etxarrenen.
Gerrietu  Lurra beherantz amildua, mugitua. "Corrimiento de tierra". Gerrietako zulo Lizarragan.

gibel  Atze, zerbaiten atzeko aldea adierazten du. Garategibel Unanun, Aizkibel Iturmendin eta Etxeberrin, Ardogibel Irurtzunen.

goba  Haitzuloa Burundan. Lurrean era horizontalean sartzen da, lezea, aldiz, bertikalean. Gobazpi Ziordian. Aranatzen eta Arakilen kueba.

igara/ihara/ara-  Eihera, errota. Igaratza Aralarren eta Altsasun. Arakil(e), Aralar(re)

irrist  Laprast, labain. Irrista Lakuntzan, Irristagor Unanun. 

kaba  Eraikin edo soro baten inguruan egiten den zanja. Kabalde Altsasun.

kamio  Normalean 'mando' izenari lotua doa eta galtzadaren sinonimotako har daiteke. Mandakamio Ziordian.

kipula  Tipula. Kipular Ziordian eta Kipulasoro Urdiainen.

kolarre  Borda baino txikiagoa den eraikina, basoan egiten dena. "Corral". Angarteko kolarreak Unanun.

lantei, tai  lantegi aspaldiko zentzuan, zeinen arabera basoko lanek, bereziki zuhaitzak bota eta atera, lantei izena zeramaten. Burunda ekialdean tai (-tegi), lantegi izenaren laburdura, ganaduarekiko basoko lanak ere adierazten zituen eta bereziki ardiak biltzeko tokia. Txirriñalantei Dorraon, Lantegi Zuhatzun.

larrain  Eultzia egiteko larrea. Larreñondo Etxarrin, Lakuntzan eta Arruazun; Larrainpe Dorraon eta Hiriberrin; Larraintxo Izurdiagan.

madura / si(y)ets  Lehena Burundan. Sihats, hezetasun handiko eremua. Siyetseta Arbizun.

malkor  Haitz, arkaitz. Ubezako malkorra Lizarragan, Bitarteko malkorra Uharten, Malkorzurieta Aizkorben.

mandio  Malda edo eremu zaila bertan ibili edo aritzeko. Mandiotxabala Unanun.

monttei  Mintegi. Montteia Dorraon.

muno  Gorune nabarmena. "Colina". Zelatamuno Etxarrin.

musu  Aurreko aldea. Ibarmusu Altsasun.

pokale  Zerbaiten aurrealdea, etxekoa esate baterako. Pokale Arruazun, Asapokal Hiriberrin.

portalanga  Bideak edo eremu bateko sarrera ixteko haga. Horrela Dorraon.

portillo/portu  Harrate edo mendi gainera ateratzen den bidea. Otsoportillo Urbasan eta Hiriberrin, Atazarko portua Arruazun.

putzu, usin/otxin, idoi  Toki hezea, paltsa. Puttubioki Etxarrin, Osina Olaztin, Idoia Etxarrenen, Idoitxiki Ihabarren.

sare/saroi (sare + goi?), sarobe/sarabe (sare + behe?)  Ganadua biltzeko eremua baso edo mendian, goialdeetan, udarako lehenak eta beheko aldeetan besteak. Lehena bakarrik Aranatzen, baina Dorraon 1699ko mugarritzeetan Veiernarisarobea ageri zaigu. Ziordisaroi (Ziordia), Perusaroi (Olaztin), Kortako Saroi (Altsasu), guztiak daude herriak baino altuera handiagoan, basoetan.

soro / alor  Lehena Burundan eta Aranatzen, bestea Arakilen. Artasoro Bakaikun eta Etxarrin, Alorzar Etxeberrin eta Zuhatzun.

tontor  Punta, erpina. "Cumbre". Tontorraundi Unanun.

tufa  Tuparria. "Cayuela, toba". Tufeta Irañetan eta Etxarrenen.

txara  Zuhaitz mehe eta luzea, normalean pagoa, "Jara". Txa(rad)igorri Etxarrin.

txelei, txabala  Zelai, zabala izenen hipokoristikoak, eremu laua, gorunerik gabea, ordokia. "Llano, llanura". Mandiotxabala Unanun.

txunka/iya  Ihia, toki hezeetan ateratzen den belar landarea. "Junco". Horrela Dorraon.

txuritu  Garbia, landaretzarik gabea. Pelloneko txuritua Unanun.

ubalde  Ibaia. Lezizako ubaldea Arbizun eta Dorraon.

ubarka  Ibaiko presa. Ur + arka bere osagaiak. Ubarkatxota Ziordian, Ubarkagain Egiarretan, Uarka Satrustegin.

urdin  Toponimian gris kolorea adierazten du eta normalean 'harri' izenari lotua. Arriurdin Etxarrin eta Ihabarren, Urdiña Irurtzunen.

zapar  Zapar, arbol mehea: urritza, pago gaztia; sasi eztienak, zaparrak dia (Ond Bak). Hesiek zaparrakin iten zian 'hesiak zaparrarekin egiten ziren'. Zapardegia Olaztin, Zapardi Izurdiagan.

zier/zidar  Zeharra, hegala, gehienbat lurrari lotua. Bakaikun zidar. "Ladera". Eloako zubiko zierra Dorraon eta Otsaiko errekako zidarra Urdiainen.

zotola  Basoko txerriendako txabola, zohiz egina. Zotolen tokiya Dorraon.