Urria zientziaren hilabetea da: Kimikako Nobel saria banatzen da. Sari hauek askotan gure eguneroko bizitzatik urrun diruditen aurkikuntzak aitortzen dituzte. Baina 2025eko Kimikako sariak badu zerbait berezia: molekula ikusezinak arnasteko, harrapatzeko eta askatzeko gai diren material berriak garatu dituzte. MOFs deitzen dira, ingelesezko siglengatik (Metal-Organic Frameworks), eta XXI. mendeko ingurumen-erronka handiei aurre egiteko garrantzitsua bihur daitezke.
Omar M. Yaghi (Jordania-AEB, palestinarren semea), Richard Robson (Britainia Handia) eta Susumu Kitagawa (Japonia) zientzialariak "aldamio" mikroskopiko gisa funtzionatzen duten sare kristalinoak garatzeagatik sarituak izan dira. Material horiek molekula organikoei lotutako atomo metalikoz osatuta daude, eta milaka milioi poro txiki dituzten sareak sortzen dituzte. Zertarako balio dute poro horiek? Imajinatu belaki bat, baina milioika aldiz txikiagoa. MOF gramo batek hainbat futbol zelairen azalera baliokidea den barne-azalera izan dezake. Gainazal horrek gasak harrapatzea, energia biltegiratzea edo aire lehorretik ura ateratzea ahalbidetzen du. Horregatik askok "material magikoa" deitzen diote.
Zientzia-fikzioa dirudien arren, MOFak laborategitik errealitatera eramateko saiakerak egiten ari dira. Zentral termikoetan eta porlan-lantegietan karbono dioxidoa harrapatzeko probatzen ari dira, klima aldaketan duten eragina arintzen laguntzeko. Era berean, ura purifika dezakete, hidrogenoa energia garbietarako biltegiratu edo airean kutsatzaileak detektatu. Enpresa batzuek basamortuko airetik hezetasuna bildu dezaketen dorreekin saiakuntzak egiten ari dira ur edangarria sortzeko, duela urte batzuk ezinezkoa zirudien ametsa. Klima-aldaketa jada ez da kontzeptu abstraktu bat.
Gurean ere aldaketak nabaritzen ari gara. Uda lehorragoak, urtegien mailen jaitsiera, negu leunagoak, mendietako elur eta izotz erreserbak gutxitzen doaz, eta uraren eskuragarritasuna kezka bihurtzen ari da. MOFetan inspiratutako teknologiak imajinatzeak tokiko soluzioetan pentsatzen lagun diezaguke: altueran ur atmosferikoa biltzeko sistemak, nekazaritzako hondakin urak arazteko iragazkiak, edo industria txikietan isurketak murrizteko gai diren materialak.
Aplikazio praktikoez gaindi, MOFek funtsezko zerbait gogorarazten digute: jakin-min zientifikoaren garrantzia. Material horien ikerketaren oinarrian ez zen klima-aldaketa egon. 1980 eta 1990 hamarkadetako lehen saiakerak esplorazio hutsa izan ziren. Maila molekularrean modu kontrolatuan diseinatutako material porotsuak sortzeko interesetik sortu zen, zeolitak edo ikatz aktiboa bezalako material tradizionalekin ezinezkoa zena.
Aldiz, oinarrizko ezagutza "abstraktu" hori eta hamarkadetako ikertzaileen lana benetako arazoei aurre egiteko funtsezko tresna bihurtu da. Beraz, oinarrizko zientzian inbertitzeak, berehalako emaitzarik izan ez arren, etorkizunaren norabidea alda dezakeela gogorarazten du.
Zientzia aplikatuek oinarrizko zientziatik edaten dute.
Nobel sariek perseberantzia aitortzen dute; izan ere, aurkikuntza zientifiko bakoitzaren atzean urteetako ahalegin isila, hutsegiteak eta etengabeko irmotasuna daude.
MOFek, beren baitan, ez dute larrialdi klimatikoa konponduko, baina aukeraz betetako bidea irekitzen dute. Eta agian, etorkizun ez hain urrun batean, Nobel honetan inspiratutako teknologiak gure herri eta mendietara ere iritsiko dira, gehien maite duguna kontserbatzen lagunduz: zientziaren, naturaren eta komunitatearen arteko oreka.