Euskeraren Jatorria elkarteak bere 15. biltzarra Ziordiko Amaraunan eginen du larunbatean. Urtero biltzarra gai bati eskainia da. Esaterako, 2017an Irurtzunen egin zen biltzarrak euskal sena izan zuen ardatz. Oraingoan genetikari ere eskainiko diote goiza, “arlo horreetan egin diren azken ikerketen berri izateko eta genetika azterketen mugak ere hobeto ezagutzeko”, azaldu dute elkartetik. Arratsaldean, berriz, Euskaltzaindiak eta Lakarrak egindako Euskal Hiztegi Historiko Etimologikoa (EHHE) aztertuko da.
Egitaraua
- 09:45 Agurra eta Biltzarraren aurkezpena
- 10:00 Mariam Martinez de Pancorbo: Historia biológica del cromosoma Y en el País Vasco.
- 11:00 Miriam Baeta Bafalluy: Identificación mediante ADN aplicada a la Memoria Histórica.
- 12:00 Atsedenaldia.
- 12:30 Antonio Arnaiz Villena: Vascos, genética y los titulares de los periódicos.
- 13:00 Mahaingurua: euskal genetika.
- 14:00 Bazkaria.
- 16:00 Eñaut Etxamendi: EHHEri egindako azterketa kritikoa
- 17:00 Jabi Goitia: EHHE.
- 17:45 Atsedenaldia.
- 18:15 Jon Goitia: EHHE
- 19:00 Jesus Glez Artabe-Marianne van der Sluys. Los vascos no vienen del Este. Ni el euskera tampoco
19:30 Biltzarraren amaiera
Hizlariak eta hitzaldiak
Marian Marinez de Pancorbo
Biologia Zelularreko katedraduna, Lascaray Ikerketa Zentroko koordinatzaile zientifikoa eta Euskal Herriko Unibertsitateko BIOMICS Ikerketa Taldeko zuzendaria da. Bere espezializazio- eremua giza populazioei aplikatutako genetika eta auzitegi-esparrua dira, besteak beste. Giza Biztanleen Genetikaren arloan, ikerketa nagusiak DNA mitokondrialaren eta kromosomaren azterketan oinarritu dira, hainbat herritar talderen historia ebolutiboa ezagutzeko, bereziki EAEko herritarrena.
Historia biológica del cromosoma Y en el País Vasco (Y kromosomaren historia biologikoa Euskal Herrian). Y kromosomaren R-S116 aldaera genetikoaren azterketak erakutsi du aldaera horrek presentzia handia duela Araban (%75), Gipuzkoan (%86,7) eta Bizkaian (%87,3), eta aukera eman du aldaera hori ezartzeko euskal biztanleriak gaur egun okupatzen duen eremuan, eta duela 4.500 urte, Brontze Aroan, bizi zen arbaso baten jatorria duela. R-S116 aldaeraren maiztasun handiak erakusten du Y kromosomaren aldaerak aurretik zeudenak ordezkatu dituela; hala ere, argitu gabe dago zer faktorek bultzatu zuten aldaketa hori.
Miriam Baeta Bafalluy
Biologian doktorea da, eta gaur egun ikertzaile gisa dihardu Euskal Herriko Unibertsitateko BIOMICS Ikerketa Taldean. Bere ikerketa ildo nagusiak honako hauek dira: Auzitegiko genetika, populazioen genetika eta arkeogenetika. Memoria Historikoan egindako lana nabarmentzen da, zehazkiago Espainiako Gerra Zibileko eta gerraosteko biktimen identifikazio genetikoan.
Identificación mediante ADN aplicada a la Memoria Histórica (Memoria Historikoari aplikatutako DNA bidezko identifikazioa). Espainiako Gerra Zibilean eta ondorengo diktaduran 100.000 pertsona baino gehiago desagertu zirela uste da. Zoritxarrez, gaur egun berreskuratutako edo identifikatutako biktimen ehunekoa guztizkoaren zati txiki bat da oraindik. Analisi genetikoek tresna eraginkorra eskaintzen dute biktimaren nortasuna adierazteko. Hitzaldi honetan memoria historikoan DNAren bidez biktimak identifikatzen dugun esperientzia aurkeztuko dugu.
Antonio Arnaiz Villena
Madrilgo Complutense Unibertsitatean katedraduna da. Hizkuntzalaritzan jarri du arreta, eta, zehazki, Mediterraneoko hainbat hizkuntzarekin dituen harremanetan, eta honako liburu hauek argitaratu ditu, besteak beste: El origen de los vascos y otros pueblos mediterráneos, The Usko-Mediterranean Languages, Diccionario Iberico-Euskera-Castellano. 360 artikulu idatzi ditu nazioarteko aldizkarietan antropologiari, genetikari, hizkuntzalaritzari eta immunologiari buruz. Blog bat du.
Vascos, genética y los titulares de los periódicos (Euskaldunak, genetika eta egunkarietako titularrak). Ikertzaile gehienek desberdintasun genetiko esanguratsuak aurkitu dituzte euskal populazioaren geneen eta beste populazio batzuetakoen artean. Badaude metodo estatistikoak, zeinen arabera, herritarrengan ikusten den gene jakin baten ondorioz jatorri berekoak izan daitezkeela iradokitzen digutenak. Egia esan, hedabideetan maiz agertzen dira, metodologian aldaketa txikiak eginez, aspaldi egindako azterlanak errepikatzen dituzten lanen titularrak, aurreko urteetan edo askoz lehenago argitu gabeko berrikuntzak balira bezala aurkeztuta.
Beste batzuetan, eskura dauden ia hedabide guztietan titular berdin-berdinak agertzen direnean, pentsatu behar da zientzialariak ez direnek ikuspuntu bat inposatzeko saiakeraren aurrean gaudela, eta horrek presio talde jakin batzuei mesede egiten diela. Azkenik, genetika talde etniko eta populazioen identitate absolutua definitzeko gai ote den eztabaidan dago.
Eñaut Etxamendi Gezainburu
Nekazal peritua da eta Ikasketa Politikoak ere egin zituen. Azkenik, erretiroa hartu ondoren filologia ikasketak egin zituen eta 2007an doktoretza lortu zuen Baiona-Pabeko Unibertsitatean. Senegalen bi urte eman zituen lanean (Mission d 'Aménagement du Sénégal), 2 urte Nantesko Lizeoan eta bere bizitzaren zatirik handiena Garazi-Amikuze-Hazparneko Lizeoko eta Lanbide Eskolako irakasle gisa. 1960ko hamarkadan negutegiak bultzatu zituen lehen pertsona izan zen. Kultura arloan oso ezaguna izan da, Larralderekin batera abeslari gisa aritu baitzen 1968tik 2013ra. Bere argitalpenen artean, ipuin eta eleberriak (Maiatz), Euskera- Erderak doktore tesia: Basques et Langues Indo-européennes, erkaketa saioa, eta L’origine de la langue basque ditugu.
Euskal Hiztegi Historiko Etimologikoari egindako azterketa kritikoa. Euskaltzaindia-Lakarra EHHEk egindako hiztegiari buruzko liburu bat argitaratuko du Eñautek datorren hilabetean. Lan hau oso eskasa dela uste du, eta planteatutako 200 proposamen etimologikoetatik bat ere ez dela onargarria uste du. Horretarako, proposamen alternatiboak egin ditu eta liburu horretan jasota egongo dira.
Jabier Goitia Blanco
Ingeniaritza eta Geografia lizentziaduna da eta Iberiar penintsula ondo ezagutzen du bere ingurumen lanarengatik. Hizkuntzaren azterketa egiteko, Geografia Institutuaren datu-basea erabiltzen du, 1.200.000 toponimo ingururekin. Euskararen DNA 1.500 partikulatan argitaratu du, eta gazteleraren Hiztegi Etimologiko kritikoa 18 liburukitan. Bloga du.
EHHE. Euskaltzaindiaren hiztegiaren ikuspegia hasieratik okerra da, badirudielako euskara hizkuntza nahiko modernotzat hartzen dutela, eta ez duela balio ikertzeko eta oinarri etimologiko gisa erabiltzeko, ez euskeraren hitz askorena, ezta gaztelerarenak edo beste hizkuntzenak ere. Oinarri oker horren ondorioz, hiztegia ez dago oinarri sendo baten gainean eraikita.
Jon Goitia Blanco
Eraikuntza egituretako aholkularia da, eta urteak daramatza, bere aitak bezala, penintsulako toponimiaren etimologiak ikertzen, bai eta gazteleraren eta euskararen eguneroko bizitzako hitz ugarirenak ere. España es palabra vasca liburua argitaratu du. Blog bat du.
EHHE. Hiztegi horren akatsik handiena hasierako planteamendua da, non ez duten euskara kontuan hartzen Europako mendebaldean hedatuta zegoen hizkuntza gisa, eta horregatik gaur egun ere balio digu toponimiaren zati handi bat ulertzeko, ez bakarrik Iberiar penintsulakoa, baita Frantziakoa, Italiakoa eta abar ere.
Jesus Gonzalez Artabe
Ekonomian lizentziatua eta naturazalea da txikitatik, eta gai asko ezagutzen ditu. Las orquídeas de Navarra idazlanaren egileetako bat. Landareen tinduak, intsektuak eta horiek sortzen dituzten moluskuak aztertzen ditu. Kanarietako lehen kolonizatzaileen zeramikaren ikerlea da. Urte asko daramatza historiaurreko giza taldeen mugimenduak aztertzen.
Marianne van der Sluys Tiserant.
Bere Herbehereetako jatorriagatik eta bere haurtzaro eta gaztaroa Borneon eta Ginea Berrian bizi izateagatik, uharte hauetako etnia, ohitura eta hizkuntzak ezagutzen ditu. Biologia ikasi zuen Utrechteko Unibertsitatean. Teknika tradizionalen arabera ehundutako eta tindatutako hariz egindako tapizak diseinatzeko eta egiteko hainbat sari irabazi ditu. Las orquídeas de Navarra filmeko marrazkien egileetako bat. Historiaurreko zeramika marrazketako espezialista.
Los vascos no vienen del Este. Ni el euskera tampoco (Euskaldunak ez datoz ekialdetik. Ezta euskarak ere). Argudio askoren bidez azalduko dute Kantauri Golkoko lurralde hauetara ez zirela inoiz iritsi Europako ekialdeko herrien geneak eta "kultura". Hemen ez zela inoiz izan ez yamnarik, ez zeltarik, ez indoeuropar deituriko beste talderik, gai izan zenik Europako kontinentean zegoen Paleolitoko populazioaren ordezkatzeko.