- Ba’axten ma’ tin k’ubaj in meyaji’, kin wa’alik ti’ le ajka’ansaj beya’:
Zergatik ez dut lana entregatu? Irakasleari hitz egiten hasi natzaio:
- Ajka’ansaj bik a tukult wa ma’ chéen taak in k’ubik in meyaji’, chéen ba’ale’ tu bejil in taale’, chich in taal, áalkabil, in machmaj in pikju’un, ki’imak in wóol tumen bejla’e’ tin beetaj in meyaj. Chéen ti’ lelo’ ka’ k’áaten tu jool u yotoch yuum j-peet.
- Irakasle, ez pentsatu bakarrik ez dudala nire lana eman nahi, baina eskolara bidean presaka nentorren, lasterka nentorren, nire libreta esku artean neukan, lana egin nuelako hunkituta, eta Petronilo jaunaren etxeko atetik pasa naizenean.
- Ba’ax úuchij – ku ya’alik le ajka’ansajo’
- Zer gertatu da? -galdetu zuen irakasleak.
- Chéen ti’ lelo’ ka’ jo’op’ u ch’a’apachtiken u yaalak’ peek’, ts’íits’ik ba’al, jach nojoch, beey yaan ko’oy ti’e’,
- Halako batean txakur bat nire atzetik hasten dela, txakur bat, oso kementsua, izugarria, amorrua balu bezala.
- Yuum j-peet ka wa’alik wáaj, le wáaj yaan kex ka’asáap u kootile’ – tu k’áataj le ajka’ansajo’, - Leti’ ajka’ansaj – kin wa’alik ti’
- Petronilo jauna, bi metro baino gehiagoko burdin sarea daukana? -galdetu zuen irakasleak.
- Bix túun úuchik u púuts’ul u yaalak’ wa jach táaj ka’anal u kootil – ku núukik le ajka’ansajo’
- Etxe hori da, irakasle.
- Lelo’ mix túun teen in wojel, le peek’o’ ka’aj jo’op’ u ch’a’apachtiken, le ka’ tin wilaj jach táan u taale’ le ku chichtal in wáalkab, leti’ kin beetike’ tak ka’aj t’óochpajen, ¡¡páajk’am, púujk’um!! kin bin lu’um. Le ka’ lúubeno’, le in pikju’uno’ jach taats’ binik ichil jump’éel nojoch jool,
- Eta nola ihes egingo zuen bere maskotak bere etxeko burdin sarea oso altu bada?
- Tu’ux binij – tu ka’ k’áataj le ajka’ansaj bey ma’atáan u oksaj-óoltik ba’ax kin wa’alike’,
- Hori nik ere ez dakit, txakurra atzetik nuen, eta etortzen ari zela ikusi dudanean, lasterka hasi naiz eta estropezu egin dudanean, ¡¡páajk 'am, púujk' um! Lurrera nindoan. Eta erori naizenean libreta zulo handi batera joan da.
- Ich luuk’ binij, tumen in machmaj ka’ach ki’imak in wóol táan in taal, le beetik ma’atáan u béeytal in k’ubik in meyaj tumen k’aschajij, láaj xe’exet’paj úuchik u bin ich luuk’.
- Non? -galdetu zuen irakasleak, esaten zuenaz zalantza eginez.
- Wa táan a wa’alik lúubeche’ bix túun mix éek’ a nook’i’, ku ts’o’okole’ sak.
- Zuzenean lokatzetara joan da, nire eskuetan ekartzen nuelako, pozik bainentorren, eta, horregatik, ezin izango dut nire lana eman, alferrik galdu baita, erabiltezin eta bustita gelditu da lokatzera erortzean.
- Mmmm, tumen… – ka’aj jo’op’ in chaktal tumen chéen táan in tuus- tumen in wa’alike’ tin kanaj lúubul, ma’ chéen je’ex u lúubul máake’, tene’ jats’uts úuchik in lúubul
- Erori egin zarela esaten ari zara, eta zergatik ez zaio zure arropari ezer gertatzen? Eta hori txuria dela.
- Mina’an túun a meyaj –ku ya’alik ajka’ansaj
- Mmmm, zeren eta… - Gorritzen hasi nintzen gezurretan ari nintzelako.
- Yaan ajka’ansaj, chéen ba’ale’ ts’o’ok in wa’aliktech ba’ax úuch tu bejil in taal
- Erortzen ikasi dudalako, ez edonor bezala, klasearekin erori naiz.
- Kuxtúun le peek’e’ tu’ux ts’o’okij, ma’ wáaj tu chi’ijechi’ – ku káan a’alikten le ajka’ansajo’
- Orduan ez duzu zure lana ekarri – Galdetu zuen irakasleak.
- Ay in yuum, ma’atech ajka’ansaj, le ka’ tu yilaj óotsil chan peek’ ts’o’ok in lúubule’, tu ch’a’aj teen óotsilile’ ka’aj suunaj tu yotoch,
- Bai, maisu, esan dizudan guztiagatik ezin izanen dut eman.
- In wa’alike’ tumen tu yilaj ts’o’ok a lúubul
- Eta txakurrari zer gertatu zaio, ez dizu hozka egin? - aztertu zuen irakasleak.
- Jach beyo’ ajka’ansaj, tu yilaj ba’ax úuchij, ku ya’alik wale’ “chan xi’ipal wa ma’ úuchik a lúubule’ yaan ka’ach in chi’ikech, ku ts’o’okole’ le chan pikju’un a machmajo’ jach xe’exet’bil ken in beetej”.
- Jainko maitea! Onena izan zen ez didala hozkik egin irakasle, ikusi du erorita nengoela, eta etxera joatea erabaki du, esanen zuen: “ume, erori izan ez bazina hozka egingo nizun eta zeneraman liburuxka hori txikitu egingo nizun”.
- ay chan xi’ipal ma’ ta kaxtik ba’al a wa’al uti’al ma’ a k’ubik a ts’íib, jump’éel ba’al ken in wa’altech, wa chéen ta tuuse’ yaan u taal kóolbil a wok tumen wáay peek’
- ai ume, ez dakizu zer asmatu lana ez entregatzeko, zerbait esango dizut, gezurretan ari bazara oinetik tira eginen dizute wáay peeketik'*.
- Mix a wa’alik le ba’al beyo’ ajka’ansaj, ma’ jaaji’, ma’ tin beetaj in ts’íibi’ – yéetel in sublakil, luba’an in wóol yéetel saajkilile’ tin wa’alaj u jaajil
- Ez esan hori maisu!!! Ez da egia, ez dut nire lana egin – Nire lotsa aurpegiarekin, triste eta beldurrarekin, egia onartu behar izan nuen.
Ka’aj máanen tu jool u yotoch le chan xi’ipalo’ kulukbal u beet u ts’íib wa ma’e’ ma’ tu cha’abal u jóok’ol báaxal.
Umearen etxetik pasa nintzenean, bere lana egiten ari zen, bestela, jolastera joan ezinik uzten dute.
*Maien legenden arabera waay peek gizonezko azti bat da, txakur bihurtzeko gaitasuna duena.
