Bularreko minbizia pasa duten hainbat burundar Olatzagutiko Sarasate plazan elkartuko ziren ostiralean, pintxo potean aritzeko. Elkartasun azoka ere izanen da. Bularreko minbiziaren Nafarroako elkartea da Saray.
Ditugun zelula batzuek kapritxoak omen dituzte, ezta?
Hori da. Oso kapritxosoak, eta bat-batean esnatzen dira eta zure bizitza hankaz gora jartzen dute.
Eta zein da ondorioa?
Egun batetik bestera diagnosi txar bat jasotzen da. Zeren minbizi diagnosia ez da ona. Itxaropentsuak izan behar dugu. Baina, egia esan, jasotzen dugunok, lehenengoa da amildegia, beldurra eta ziurgabetasuna; ez dakizu zer gertatuko den zure bizitzarekin hortik aurrera. Kontrola galtzen duzu.
Kapritxodun zelula horiek lotan mantentzeko modurik badago?
Ikerketek esaten dute bizitza estiloa, ez erretzea, elikadura zaintzea eta dena, oso beharrezkoa dela horrelakoak ekiditeko. Baina, kasu batzuetan, nik 45 urte bete gabe nituela izan nuen. Batzuetan ere agertzen da. Egia esan, intzidentzia handia dago, miaketa kanpainak daudelako, asko begiratu eta diagnosi asko egiten da. Herrietara etortzen den autobus beldurgarri horri esker bizitza asko salbatzen dira. Horrela ikusi behar dugu. Horrelako azterketetarako prest egon behar dugu. Bizi iraupena luzatu da, eta gaitzak hor daude, beren zatia bilatzen.
Eragina, nolakoa da Nafarroan?
Aurten zifrak mantendu egin dira. Urtero 410 edo 420 pertsonari diagnostikatzen diote Nafarroan. Esaten dut pertsonak zeren mundu guztiak pentsatzen du emakumeak izan behar dutela, baina gizonezkoak ere izan daitezke. Intzidentzia txikiagoa da, baina badago; bularra dutelako.
Aipatu diagnosi azkarrek eta medikuntza berrikuntzek zer eragin izan dute?
Sarayk aurten 25. urteurrena bete du. Beti esaten dut: 1996an, elkartea sortu zenean, diagnosia jaso zuenak ziur askoz ere okerrago pasa zuela, eta biziraupena ere askoz motzagoa izanen zen. Guretako bidea ikerlana da. Sentsibilizazioa eta beste atal batzuk bai, baina ikerlanean buru belarri eta gogor ari gara. Momentu honetan sendatzen diren kasuak ia-ia %90 dira. Baina %20 gelditzen da berriro izateko aukerekin, beste mota batekoa edo metastasia. Ikerlanen eta elkarteen kezka metastasikoak diren emakumeengan dago. Itxaropen handiarekin bizi izan dugu, arrosarekin gaude identifikatuta, baina, egia esan, gaitz serioa da, eta horrela tratatu behar da. Oraindik batzuek bizi behar dute tratamenduei adi, ateratzen diren ondorioak hobetzeko… Ez da tontakeria. Baina, beldurtu gabe! Aurrera egin behar da, errespetuz.
Zer eskaintzen du Saray elkarteak?
Iruñeko Ermitagaina kaleko 11. zenbakian dago. Atea irekita dago. Emakumeei, edo pertsona kaltetuei, kasu egiten zaien leku bat da. Baina inguruak ere sufritzen du. Jakinez gero zure amak, alabak, izebak duela, zugan eragina du. Ingurune guztia tratatua edo kontutan izan behar da; nolako egoera bizi duen. Gaixooi beti gustatu zaigu modu pertsonalizatuan laguntza jasotzea. Sarayn hori egin dugu. Zorionez, medikuntza orain, kasu askotan, gutxienez ikerlanetan horretan dago. Arretaz aparte, jarduera pila eskaintzen dugu: yoga, reiki, soinketa, errehabilitazioa… Gaixoendako eta dagoeneko ez daudenendako zenbait zerbitzu dira. Bazkide direnendako, eta kanpokoendako. Sentsibilizazio kanpainak ere egiten ditugu, hilaren 19aren kontura, esaterako. Kalera ateratzeko eta, beldurrik gabe esateko hor dagoela. Gogoratzen dut garai batean minbizia hitza ere ezin zenuen esan. Hori landu eta normaldu behar da.
Hirugarren hanka ikerlana da. Lehen lasterketak egiten genituen. Azkenekoan 15.000 dortsal saldu genituen. Baina COVID-19 dela eta ezin da, eta aurten ginkana egin dugu, 7.500 parte hartzailerekin. Larunbatean eta igandean Iruñean izan zen. 5 km-ko ibilbidean metro eta erdiko altuerako 25 lazo arrosa opatu behar zituzten parte hartzaileek. Hortik atera den diru guztia ikerketara bideratuko da. Orain Navarrabiomeden bi ikerketa finantzatzen ari gara. Batetik, biopsia likidoa bularreko minbizi metastasikoan. Biopsiak egiteko teknikak pila hobetzen ari dira. Odol analisien bitartez egitea litzateke helburua, ez zati bat kenduz. Agresiboa da. Metastasia baduzu, zaila da berriro beste biopsia egitea. Gauza zaila da eta biopsia likidoa itxaropena piztu duen teknika bat da. Eta besteak bularreko minbiziaren garuneko eta biriketako metastasia ikertzen du. Metastasia izatean ohikoa delako birikietan edo buruan izatea.
Elkartean profesionalak dituzue?
Jakina. Nik neuk minbizia izan nuenean ez nuen Sarayra joan nahi. Psikologoa ere ez dut behar, esaten nuen. Lur jota nago: bat-batean ezin naiz lanera joan, kimioterapiatik pasa behar dut, radioterapia… Beldurtzen zara. Esaten duzu: jasanen dut, eramanen dut… Emakumezkoak horrelakoak gara: denarekin aurrera egin nahi dugu. Ni, kasualitatez, lagun baten bidez, gauza bat galdetzera joan nintzen. Kimioterapiaren ondoren, nahiz eta burusoila izan, nik hondartzara joan nahi nuen, bainatu eta itsasoa nire larruan sentitu. Eta orduan esan zidaten: psikologo bat dago. Nik: Nola? Joan nintzen, egon nintzen. Eta, egia esan, pila ikasi nuen. Azken finean, zure bizitzan egiten duzun eten bat da. Kasu askotan ezin duzu bizitza normala egin. Beraz, ongi dago aprobetxatzea eta baliatzea zure barrura begiratzeko. Ez da elkartera joatea eta edonori zure bizitza kontatzea. Profesional onak ditugu, kristoren ibilbidearekin. Gero jardueretan izena eman nahi baduzu, bakoitzak erabakitzen du. Edo elkartetik momentu txar horretan pasa eta, ondoren, ezer ez.
Sarayko Mari Cruz Garde elkartasun azokan.
Elkartearen eta Osasunbidearen arteko erlaziorik badago?
Bai. Gure ikerlan horiekin lotuta dugun zerbait da. Navarrabiomedekin ere elkarlanean ari gara ikerlan horietan. Baina ez da hori bakarrik. Gure elkartearekin lehenengo kontaktua Bihotzeko burukoak programaren bidez sortzen da. Ez dira burukoak, besapean jartzekoak dira. Bihotz itxurako kuxinak dira, oihalez eginak. Pisu eta forma berezia dute. Dena oso mimatuta dago. Gure boluntarioek ekoizten eta biltzen dute, eta ospitaleetara eramaten dute. Pertsona bati ebakuntza egiten diotenean jasotzen du, inguru hori babesteko da.
Masektomia (bularra kendu) ez badizute egiten, kontserbazio kirurgia egin behar badute, hau da, titia ez bada erabat moztu behar, zati bat bakarrik kendu behar bada, bularretako on bat eraman behar duzu. Guk bularretako horiek oparitzen dizkiegu. Horretarako akordio bat dugu. Hasieratik dagoen beste programa bat da, zirujau batek proposatutakoa da.
Nahiko koordinatzen gara. Lastailaren 19a zela eta, Iruñeko Gaztelu enparantzan egon ginen eta onkologia zerbitzuari sari bat eman genion. Aitortza, gurekin parte hartzen dutelako. Guk gure kezkak transmititzen dizkiegu. Eta itxaron zerrenda edo zerbait badago, aldarrikatzen dugu.
Autobusa herriz herri dabil berriro?
Bai. Nafarroan berehala jarri zuten martxan. Guk saritu izan dugu miaketa lan hori. Esaterako, niri atzeman zidatenean 45 urte betetzera nindoan, azarokoa naiz. Baina 45 urte bete aurretik egin zidaten, martxoan lehenengo mamografia. Zorte txarra izan nuen, loteria ez, baina hau tokatu zitzaidan, zoritxarrez. Lehenengoan, pun! Diagnostikatuta. Garai hartan uste dut Gipuzkoan-eta beranduago egiten zela. Horrek nahiko ongi funtzionatzen duela esan nahi dut. Prebentzio programa baten parte da, eta oso garrantzitsua da. Beraz, nahiz eta autobusari beldurra izan, nahiz eta desatsegina izan titia zapaltzea, kristoren mina egiten duelako, joan behar da. Ez da utzi behar, zeren, agian, zure bizitza hor dago.
Saray kalera bueltatu da. Pandemia eta gero horren premia zuen?
Bai. Egia esan, ez gara gelditu. Pandemian telelanean aritu gara, gure artean bilerak egiten. Eskulan taldea denetarako prestatu da, haiek sortzen dutenarekin merchandisinga egiten dugu. Ateratzeko kristoren gogoa genuen. Joan den urteko lastailean ez ateratzea tristea izan zen. Pentsa lasterketan 15.000 dortsal salduta, eta zenbat jende gehiago atera zen kalera. Gure marea arrosa berriro martxan ikustea oso garrantzitsua da.
Pandemiaren eragina gaitz bikoitza da: koronabirusaz kutsatzeari beldurra eta duzun diagnosi txarra, oso gogorra da. Beraz, bai, bukatzeko gogoa dugu. Gure elkartea oso irekia da, gure elkartean emozioak beti pil-pilean daude. Oso arraroa da itxita egotea, ezin besarkatzeko muga hori gainditu.
Sakana ez da irla bat. Diagnostikatuak elkartzen dira? Sarayren taldea dago ibarrean?
Elkarteari lotuta gaude, ni nagoelako, eta beste batzuk joan eta egon direlako elkartean. 2007an gaixorik egon ginenak kalean elkartu ginen. Olatzagutian harrigarria izan zen, uda batean lauzpabost geunden aldi berean, edo bata bukatu eta bestea hasi. Erabaki genuen kafea hartzera gelditzea. Bat-batekoa izan zen. Elkartu ginen eta jakin genuen lastailaren 19ko nazioarteko eguna zegoela eta afaltzeko gelditu ginen. Taldea handitu eta Altsasuko eta Ziordiko batzuk etorri ziren. Geroztik urtero afaltzeko gelditzen gara. Pandemiarekin ez genuen egin eta aurten, ostiralean, Olatzagutian pintxo potea egin genuen. Olatzagutiko Udalak kultur etxea arrosa kolorez argiztatuko du. Eskertzen dugu. Han gelditu gara. Guztiak ongi etorriak izanen dira, minbizia dutenak eta ez dutenak. Gainera, Sarayko lagun bat etorriko da eta merchandising mahaia jarriko dugu. Eltzeitsua ere jarriko dugu, nahi duenak lazoa hartu eta diru pixka bat bota nahi badu, guk hori guztia ikerketarako eta programak aurrera ateratzeko erabiliko dugu.
Aurrera begira, Sarayk zein erronkak ditu?
Oso lotuta gaude metastasia dutenekin. Talde bat sortu dute estatuan. Bizkaian oso indartsu hasi ziren. Gauzak mugitzen hasi dira. Iruñerriko akueduktua argitu zuten. Haiek esaten dute aldarrikapenak joan behar dutela lastailaren 19tik harago. Oraindik batzuek arazo serioak baitituzte. Jarraitu behar dela horren kontra borrokatzen, hobetzeko, bukatzeko ahal bada. Eta, jakina, mantentzea gurea misioa, funtzioa dena. Eta zerbitzu ona ematea.
