Ichil úuchben tsikbalilo’ob tu k’amaj José Satrústegui, ti’ u na’ yéetel u yuume’ yaan ichil le je’elo’oba’ junp’éel tsoolil, ku t’aan yo’olal aj-uts ookol Mattin Mottela. U tsikbalilo’obe’ mo’olij ti’ junp’éel áanalte’ ku bisik u k’aaba’ (2001, Ibaizabal). P’ilil u yich yéetel mu’uk’ane’, ku kaxtik máax áantik tia’al u topik k’asa’an máako’ob.
Pitteka-pitteka Mattin Mottelaren izena bazter guztietara zabaldu zen. Mugaz gaindik etorri omen zen behin frantses bat. Mattin Mottela ezagutu nahi zuen. Batean eta bestean galdezka ibili zen: Baztanen, Imotzen, Basaburuan… Batean ez zutela ikusi. Bestean Lekunberri aldera joan zela. Harakoan Sakanarantz jotzen ikusi zutela. Batetik bestera Mattin Mottelaren bila ibili zen gizon hura.
Jujunp’íitil u k’aaba’ Mattin Mottelae’ k’aóolta’abik ichil tuláakal táanxelilo’ob kaaj. Ku ya’ala’ale’ juntéenake’ taal juntúul francés jach náach u taal. U k’áat bin u k’aóolt Mattin Mottela. Je’el tu’uxak kéen xi’ike’ tu k’áatchi’itaj yo’olal: ti’ Baztan, ti’ Imotz, ti’ Basaburua...Ti’ junp’éele’ mixmáak ilmij. Ti’ u láak’e’ bin ti’ u bejil Lekunberri. Ti’ le je’ela’ ila’ab u bin ti’ Sakana. Le máake’ tu seten kaxtik Mattin Mottela ti’ jejeláas táanxelilo’ob.
Bazekien zaldiz ibiltzen zela, eta, horregatik, bidean opatzen zituen zaldun bakarti guztiei galdetzen zien Mattin Mottela ote ziren. Erantzunek salatzen zuten helburua gero eta gertuago zuela. Halako batean itxura oneko gizona Lakuntzatik ateratzen ikusi zuen. Harengana hurbildu eta galdetu zion:
U yojel ku nat’ik tsíimin yo’olal le je’elo’, te’ bejo’ tu k’áatchi’itaj ti’ tuláakal máako’ob tu yilaj tu juunal aniko’ob wa jujuntúulil ti’obe’ Mattin Mottela. U núukil le máako’obo’ tu ye’esajti’e’ táan u náatsalti’. Chéen ti’ le je’elo tu yilaj u jóok’ol ti’ Lakuntzae’ juntúu utsil máak. Ka’aj tu nats’ubáati’e’ ka’aj tu k’áatajti’:
- Egunak daramatzat Mattin Mottela opatu nahian. Sakanan dagoela esan didate. Ezagutzen duzu? Edo esan diezadakezu non dagoen?
- Ts’o’ok u máan k’iino’ob táan in ts’íiboltik in kaxtik Mattin Mottela, ts’o’ok u ya’ala’alten ti’ yaan Sakana. A K’aóol wáa. Wa je’el u páajtal a wa’alikten tu’ux yaan leti’.
- Ni naiz Mattin Mottela. Zer nahi duzu?
-Tene’ Mattin Mottelaen. Ba’ax a k’áati.
- Zu ezagutzea, besterik ez. Mattin Mottela ezagutzea.
- Chéen taak in k’aóoltikech In k’aóolt Mattin Mottela.
- Ba, ni naiz gizon hori.
-Teen le máako’.
Gizonak eskua galanki luzatu eta irribarre atseginez bere burua aurkeztu zuen:
Yéetel cheeje’ le máake’ tu tich’aj u k’ab ka’aj tu ya’alaj máaxi’.
- Zure ofiziokoa naiz, baina ez nator hemen sudurra sartzera. Gure buruaz baliatu izan gara eta horrela jarrai dezakegu, nor bere alde. Aipatua zara hemen eta kanpoan. Ni Frantzia guztiko lapurren artean ezaguna naiz. Ospe txoroa dago jokoan. Egoki jotzen baduzu, gu bion arteko esku trebetasuna buruz-buruz neurtzeko gogoz heldu naiz.
- Le in meyaj xano’, ba’ale’ ma’ taalen tia’al in jupik in ni’ weye’. Chéen to’on k-áantikbáa ba’ale je’el u páajtal p’áatal beyo’, jujuntúulil ti’one’ ku ch’áaik yaanal beej. Teche’ k’aóolanech weye’ yéetel te’elo’. Tene’ k’aóolalen ichil u aj-ookolilo’ob tuláakal Francia. Ichile’ ti’ yaan junp’éel choko pool tumut. Wa ka tukultik ma’alobe’, k’uchen tia’al k-p’isik u muuk’il k-k’ab k-paklan ich.
- Hasteko, ongi etorri! Zuk esandakoak niretako ohorea dira. Esanen duzu nola eginen dugun. Lan bereziren bat egin?
-¡Tia’al káajbale’, kin k’amikech yéetel ki’imak-óolal! A t’aano’obe’ junp’éel noj tsiik tia’alten. Teech kéen a wa’al bix kéen k-beetej. Yaan k-beetik wáa junp’éel noj meyaj.
- Arrotza naizenez, ez nuke gehiegi nabarmendu nahi. Beste zerbait aukeratu dezakegu.
-Beey táanxilil in taalo’, ma’ uts tin t’aan in táanilkunsikinbáai’. Je’el wáa u páajtal k-yéeyik uláak’ ba’ale’.
Bide ertzean zuhaitz handi bat zegoen, goi-goian bele kabia zuena. Hari begira zegoela Mattin Mottelak erronka jo zion:
Tu jáal beje’ ti’ yaan junkúul nuxi’ che’i’, tu ka’analile’ yaan junp’éel u k’u’il maacho’ob. Ikil u paktike’, Mattin Mottela tu payba’ateltaj:
- Ikusten duzu agotza han goian? Bele kabia da, eta loka bertan dago. Ea zeinek hartzen dituen arrautzak belea mugitu gabe.
-Ka wilik wáa tikin su’uk te’ ka’analo’. U k’u’il maach yéetel si’is ooke’ ti’ yani’. Ko’ox ilik máax ku machik u je’ob xma’ u péek maach.
- Ni saiatuko naiz lehendabizi- esan zuen frantsesak.
-Teen yáax kin máan- tu ya’alaj frances.
Zuhaitzera hurbildu eta arin, mantso eta ezti goraka egin zuen, adar bat bera ere mugitu gabe. Goraino iritsi zen eta lanari ekin zion. Poliki-poliki kabia azpitik zulatzen hasi zen. Zulo egokia egin eta hala lortu zuen aurreneko arrautza, poltsikoan sartu zuena. Bigarren saioan, beste arrautza hartu, eta hura ere poltsikora.
Naats’ tak le che’o’ ka’aj séeb na’aki, chaanbelil yéetel susulkil, ma’ tu p’eeksaj mixjunp’éel k’ab che’. K’uch tak ka’anal ka’aj jo’op’ u yilik bix kéen u beetej, jujunp’íitil jo’op’ u beetik junp’éel chan jool yáanal le k’u’o’. Tu beetaj junp’éel ma’alob jool yéetel beey tu machaj yáax le je’o’, tu jupaj tu chíimil u yeex. Tia’al le ka’ap’éelo’ tu machaj uláak le je’o’, beey xan tu jupaj tu chíimil u yeex.
Mattin Mottela gizonaren lanari begira zegoen. Eta hirugarren arrautzarik bat ote zegoen miatzen ari zen bitartean, zuhaitzera igo eta poltsikotik kendu zizkion frantsesak hartuak zituen bi arrautzak. Jakin baitzekien kabian bi arrautza besterik ez zegoela. Sugea bezain leun lurrera jaitsi zen, kanpotarra ez zen ezertaz konturatu.
Mattin Mottelae’ chéen ku yilik u meyaj le máako’. Le máako’ Ikil u yilik wa yaan óoxp’éel je’i’, leti’ túune’, na’ak tu k’ab che’e’ ka’aj tu luk’saj u ka’ap’éelal le je’o’ yaan ka’achil tu chíimil u yeex frances ts’o’ok u machik ka’achil. Tumen Mattin u yojele’ chéen yaan ka’ap’éel je’ te’ k’u’o’. Chaanbelil je’el bix juntúul kaane’ éem tak lu’um, táanxelil máake’ ma’ tu yu’ubaj mixba’ali’.
Lana despedituta, zuhaitzetik jaitsi zen lapur frantsesa. Lurretik kabiari barrez begiratzen zion.
Ka’aj tu ts’o’oksaj le meyajo’, le aj-ookol franceso’ éem ti’ tu k’ab che’. Ti’ yaan lu’ume’ yéetel sak che’ej ku paktik le k’u’o’.
- Hartu al dizkiozu arrautzak beleari?
-Tso’ok wáa a machik u je’ilo’ob mach.
- Jakina!
-¡Beey!
- Zenbat?
- Jayp’éel
- Bi.
- Ka’apéel.
- Eta, non daude?
- Tu’ux yano’ob
Gizona hasi zen bere poltsikoak miatzen, baina arrautzarik ez. Ibili eta buelta, baina arrautzarik ez. Eta ez ziren hautsi, poltsikoak lehor zituelako.
Máake’ jo’op’ u xa’ak’altik u chíimilo’ob u yeex, ba’ale’ mina’an je’ob. Ku sutik, ku ka’a sutik, ba’ale’ mina’an le je’obo’. Yéetel mix pa’axo’obi’, tumen tikin u chíimil u yeex.
- Hauek al dira?- galdetu zuen Mattin Mottelak, arrautzak erakusten zituen aldi berean.
- Le je’elo’ob wáa -tu k’áataj Mattin Mottela le xan ku ye’esik le je’obo’.
- Horiexek, bai.
- Beey, lelo’obo’.
Gizonak txapela kendu, eskua eman, eta esan zuen:
Máake’ tu luk’saj u p’óok, tu tich’aj u k’abti’, yéetel tu ya’alaj:
- Nagusia zara ofizioan. Lanbide hau ez da bakarrik esku finen kontua.
-Teche’ u jo’olpóopilech ti’ le ba’ax ka beetiko’. Le meyajo’ ma’ chéen yo’olal susukil k’abilech.
Maia hizkuntzara Teresa de Jesus Pool Ix-ek itzulia.
