Táamal, báaporcitóo, kolaadóo táamal, beeta’an yéetel x péelóon, chachak waaj, x mak’ulan yéetel píibe’, chéen jayp’éel ki’iki’ waajo’ob suuk u jaanta’al, ts’o’okole’ óoli’ juntakáalili’ ba’ax ku k’a’abéetkunsa’al yéetel u xa’ak’il ti’al beeta’al; ma’ chéen jump’éel ba’al suuk u jaanta’al, tumen tak kéen yanak u yetskúunsa’al janale’, ku ts’a’abal yóok’ol meesáa. Beey suuka’an u beeta’al ich maaya kaaj.
Tamalak, vaporcitoak, coladoak, torteatuak, espeloizkoak, chachak waaj, x mak 'ulan, piib… antzeko elementuak edo prestatzeko moduak dituzten elikagaietako batzuk dira. Eta oso garrantzitsuak dira, ez bakarrik elikaduraren zati gisa, baita sinbologia elementu gisa ere, maien arteko eskaintza elementu gisa ere.
Ti’al u beeta’ale’, ku k’a’abéetkusna’al juuch’, le suuka’an u jóok’sa’al ti’ le iximi’, ts’o’okole’ ku meyaj xan u le’ ja’ax ti’al u to’obol, tumen beyo’ kéen ts’a’abak k’áak’e’, ku tajal tu beel; yaan xan u jeelo’ob ku beeta’ale’, je’el bix x mak’ulane’, tu’ux ku ch’a’abal uláak’ le’ob ti’al u to’obol. Beyxan, yaan jayp’éel ti’ le je’elo’obo’, ku tsi’iktal u bak’el kaax wa u bak’el tso’, ti’al u ts’a’abal tu ts’u’; yaan xan ku beeta’al yéetel x péelon. Yaan uláak’o’obe’, ma’ tu páajtal u p’áatal mina’an u k’óolil ti’al u beeta’ale’, ku ts’a’abal xa’ak’, beyxan uláak’ janabe’enbalo’ob suuk u meayjtik máak tu soolar, wa suuk u ts’a’abal ti’ uláak’ janalo’ob.
Egiteko oinarria masa da, nixtamalizatutako eta ehotako artoaren prozesuaren emaitza. Horrez aparte, hosto naturalak ere badira, egosteko sutan jartzen denean masa biltzen dutenak. Normalean, banana hostoak izaten dira, eta, kasu batzuetan, x mak 'ulan kasu, hosto santuak edo berdeak diren beste batzuk erabiltzen dira, beroa jasaten dute eta elikagaia egosteko prozesuan laguntzen dute. Era berean, zenbait prestakinetan, oilasko haragia, indioilarra, espeloiak (Yucatango babarrun mota) eta k 'ol-a (tamalak betetzeko erabil daitekeen prestaketa lodia) erabiltzen dira, eta, beraz, zapore berezi hori ematen zaio, oilasko salda eta tokiko ongailuekin egiten baita.
Ichil u jejeláasil le janbe’enba’ala’, ti’ yaan le píibo’. Le je’ela’, ku páajtal xan u na’atal beey le janalo’ob ku cha’akalo’ob wa ku tak’ankúunsa’al te’e yáanal lu’umo’, leti’e’ kéen mu’ukuk le ba’ax beeta’ano’, ti’al u tajal tu beel te’elo’. Píib túune’, jach k’a’anan tumen suuk u beeta’al ti’al u yets’kúunsa’al tu k’iinil Finados.
Horietako batzuk, píib esaterako, prestatzeko erabiltzen den teknikari ere erreferentzia egin diezaioke, horiek lur azpian egosten baitira, hau da, lurperatuta; horiek ere eskaintza gisa paper garrantzitsua dute Domu Santu egunean.
Ba’ale’ ma’ chéen te’e k’iin je’el ku beeta’alo’, yaan uláak’ noj k’iiino’ob, je’el bix le 2 ti’ febrero ku taala’, tu’ux suuka’an u k’iimbesa’al U Ko’olebil Candelaria -ti’ noj méek’tankaajo’ob, je’el bix Saki’, tu lak’inil Yucatán, wa Xa’aya’, in kaajal ti’ p’aatal tu noojolil le péetlu’uma’-, tu’ux suuka’an u jaanta’al. Chéen ba’axe’ le je’ela’, nuup’ul yanik yéetel u k’iimbesajil Reyes suuka’an xan u beeta’al tu k’iinil 6 ti’ enero, tu’ux ku jaanta’al u ki’iki’ waajil roskáa.
Data garrantzitsuetan, esaterako, heldu den otsailaren 2an, Kandelarioko Ama Birjina ospatzen da (Yucatan estatuko ekialdeko Valladolid bezalako udalerri garrantzitsu batzuen zaindaria, edo Xaya, nire komunitatea, hegoaldean). Eta tamala elikagai nagusia da, Errege Santuen ospakizunarekin zuzenean lotuta baitago (ilbeltzaren 6an ospatzen da), ohiko errege-erroska zatitzen den unean.
Táamale’, k’a’anan janal ti’al maaya kaaj. Úuch suukchajak u beeta’al tumen yéetel leti’ ku tséentikubáaj kaaj, ba’ale’ yaan aj xak’al xooko’ob a’alike’, yaan úuchben ts’íibo’ob ichil u áanalte’il maaya ch’i’ibal tu’ux chika’an bona’an yéetel táakbesa’an le táamali’o’, je’el bix le ku chíikpajalo’ob ichil u áanalte’il Madrid. 
Tamala elikagai garrantzitsua izan da maia herriarendako aspalditik. Epigrafista batzuen arabera, testu garrantzitsuetan idatzitako erregistroak daude, hala nola, Madril kodizean, non, ordutik, tamala elikagai gisa agertzen den.
Beyxan, ichil uláak’ u péetlu’umilo’ob México suuka’an u beeta’al, le beetik jejeláas xan le beyka’aj ojéela’an yaan. Kex beyo’, yaan jayp’éel ba’alo’ob ku k’eexel, je’el bix u xa’ak’il wa bix u beeta’al, ba’ale’ láayli’ k’a’anantak ti’al miatsil, ts’o’okole’ jach ki’ tu chi’ wíinik.
Mexikoko lurraldeko beste leku batzuetan ere hainbat osagairekin prestatzen da, herrialdearen eremuaren arabera, eta eskualdeko gastronomiaren adierazgarri dira, aldagai eta zapore ugari baitaude.
